Quy thức chuẩn trong kiến trúc nhà thờ họ, từ đường

Quy thức chuẩn trong kiến trúc cổ Việt Nam nói chung, trong xây dựng nhà thờ họ hay từ đường nói riêng là một tiêu quẩn quan trọng nó bao gồm: những quy định thống nhất về kích thước, tỷ lệ giữa các chi tiết, thành phần kiến trúc, hoa văn trang trí trong công trình. Kiến trúc nhà thờ họ hay từ đường không quá đòi hỏi quy cách chuẩn mực như những công trình truyền thống mang tính cộng đồng như: Đình chùa, miếu, đền … xong nó cũng thuộc vào công trình kiến trúc tâm linh nên việc chú trọng đến những yếu tố chính trong kết cấu là rất cần thiết.

Để tìm hiểu rõ hơn về những quy thức chuẩn này trong thiết kế và thi công nhà thờ họ hay từ đường mời bạn đọc tham khảo bài viết của chúng tôi.

1. Kiến trúc mái nhà.

Đối với công trình nhà thờ họ hay từ đường thì mẫu thiết kế 2 mái sẽ có đôi chút khác với mẫu 4 mái, 8 mái.

Đối với kiến trúc nhà thờ hai mái theo truyền thống thì: Triền mái chuẩn kiến trúc cổ Việt Nam sẽ thẳng, không cong, trong khi đó với công trình 4 mái, 8 mái thì có hếch lên ở góc mái tạo sự thanh thoát. Phần mái lớn và thường chiếm tới 2/3 chiều cao mặt đứng công trình. Góc mái (của công trình nhà 4 mái, 8 mái) tức “tàu đao” làm cong uốn ngược, còn được gọi là đao quật.

Công trình nhà thờ họ 2 mái

Công trình nhà thờ họ 4 mái

Trang trí trên mái cổ: Đối với nha tho ho thì những hoa văn được trang trí trên phần mái thường đơn giản hơn so với các công trình Chùa, Đình, Đền, Miếu. Và những hoa văn đặc trưng đó là: Mặt Nguyệt, Đại tự, Vân mây,… thường đặt chính giữa mái. Tiếp theo là các bờ nóc có đặt gạch hoa chanh, đỉnh mái gắn con kìm (long nghê, hay cá chép hóa rồng) ở hai đầu bờ nóc, con sô ở chỗ bờ quyết (bờ guột), con náp, hay lạc long thủy quái … các con giống này luôn là hình tượng thể hiện tinh thần ngôi nhà. Phần diềm mái có chi tiết hoa văn trang trí riêng gọi là diềm mái. 

Hệ thống đỡ mái hiên là bằng cây kẻ, hay bẩy. Đây một thanh gỗ đặt chéo theo triền dốc mái, khi đến diềm mái thì vươn ra bằng nguyên tắc đòn bẩy.

2. Phần kết cấu bên trong của ngôi nhà: cột kèo, xà, kẻ, bảy.

Cột là phần đỡ chính, chịu lực toàn bộ khối lượng của công trình đều đặt lên các cột. Cột tròn to và mập, phình ra ở giữa. Tiết diện của cột trụ thường là dáng tròn nhưng cũng có khi dùng cột dáng vuông. Sức nặng công trình được đặt lên cột, cột đặt lên các đế chân cột chứ không chôn cột sâu xuống nền như là làm nhà ở và chính độ chắc chắn, to khỏe của cột làm công trình ổn định và vững vàng.

Kết cấu cột kèo, vỉvà mái nhà

Cột là phần chịu lực chính cho toàn bộ ngôi nhà, thường có những loại cột sau:

+ Cột cái: Là những cây cột chính của nhà đặt ở hai đầu nhịp chính tạo chiều sâu cho gian giữa, thân cột tròn, to và mập nhất. Phần nối giữa hai cột cái được gọi là câu đầu.
+ Cột quân hay cột con: Là phần cột phụ ngắn hơn cột cái, vị trí nằm ở đầu các nhịp phụ giữa hai bên nhịp chính. Về chiều cao của cột con thấp và nhỏ hơn cột cái để tạo ra độ dốc của mái nhà. Nối giữa cột con và cột cái bằng xà nách.
+ Cột hiên: nằm ở hiên nhà, phía trước, ngắn hơn cột con. Nối giữa cột hiên và cột con bằng kẻ bẩy.

Cột kèo làm nhiệm vụ đỡ chính trong ngôi nhà

Phần mái nhà được xây dựng theo các vì nhà, các vì nhà được dựng lên và nối với nhau bằng các xà ngang và xà ngưỡng tạo thành một hình hộp cấu thành lên mái nhà. Vì nhà chính là đơn vị cơ bản khi nói đến kích thước ngôi nhà, giữa hai vì nhà gọi là “gian”. Vì nhà ở mỗi địa phương hay mỗi vùng miền có kết cấu khác nhau để tạo ra nét đặc trưng riêng trong văn hóa tín ngưỡng, tuy nhiên nhìn chung vẫn tuân thủ các quy thức cổ của kiến trúc truyền thống Việt Nam.

Vỉ nhà, xà ngang, xà ngưỡng cấu thành lên mái nhà

– Xà hay còn gọi là các giằng ngang chịu kéo dùng để liên kết các cột chính, cột quân, cột hiên với nhau. Xà gồm các loại xà nằm trong và ngoài khung vuông góc với khung.

• • Xà nằm trong khung sẽ được đặt ở cao độ đỉnh các cột quân liên kết giữa cột cái và cột quân. Những loại xà nằm trong khung bao gồm:
    + Xà lòng cũng gọi là câu đầu hay chếnh: Dùng để liên kết các cột cái với nhau.
    + Xà nách hay tên gọi khác thuận: Dùng để liên kết cột cái với cột quân.
  • Xà nằm ngoài khung gồm có các loại sau:
    + Xà thượng: được đặt ở vị trí liên kết đỉnh cột cái, song song với chiều dài của ngôi nhà.
    + Xà hạ hay còn gọi xà đại: được đặt ở vị trí liên kết các cột cái với cột quân tại cao độ đỉnh của cột quân. Nằm ở gần sát vị trí liên kết giữa xà lòng, xà nách vào cột cái. Xà hạ cũng song song với chiều dài của ngôi nhà.
    + Xà tử thượng (loại xà nằm trên cột quân): Nối các cột quân của khung ở phía trên.
    + Xà tử hạ (loại xà nằm dưới cột quân): ối các cột quân của khung ở phía dưới, tại điểm cao ngay trên hệ cửa bức bàn.
    + Xà ngưỡng: liên kết các cột con tại điểm ngưỡng cửa. Xà ngưỡng có nhiệm vụ đỡ gần như toàn bộ hệ thống cửa bức bàn.
    + Xà hiên: Nối các cột hiên của khung.

Thượng lương, còn gọi là đòn dông hay Xà nóc đặt trên đỉnh mái.

– Kẻ là các loại dầm đơn được bố trí theo phương chéo của mái nhà, kẻ sẽ được gác lên các cột bởi các mối mộng chắc chắn, có các loại kẻ sau:
+ Kẻ ngồi là loại kẻ gác từ cột cái sang cột quân, tạo hệ thống liên kết vững chắc trên mái đỡ.
+ Kẻ hiên là loại kẻ được gác từ cột quân sang cột hiên. Một phần của kẻ hiên được kéo dài đâm xuyên qua cột hiên để đỡ phần chân mái.
– Bảy hay bảy hậu hoặc bảy hiên: chính là phần dầm nằm trong khung, được gắn vào cột quân phần liên kết phía sau nhà, và có nhiệm vụ đỡ phần mái vẩy. Đối với nhà thờ họ thì dùng tiền kẻ, hậu bảy, đối với các công trình kiến trúc Đình, Chùa do không có cột hiên và 4 mặt mái hiên thông thoáng nên dùng bảy hiên.

– Hoành, dui, mè đều là các dầm có nhiệm vụ đỡ mái nhà, trong đó hoành là loại dầm chính được đặt nằm ngang theo chiều dài nhà, vuông góc với khung nhà. Dui là phần dầm phụ đặt dọc chiều dốc mái giao với hoành, đặt gối lên hoành. Mè là dầm phụ nhỏ nhất được đặt gối lên dui, song song với hoành, khoảng cách giữa các mè là nhỏ nhất, vừa đủ để lợp ngói.
– Gạch màn là một loại gạch lá nem làm bằng đất nung, có tác dụng đỡ ngói đồng thời tạo độ phẳng cho mái, chống thấm dột và chống nóng. Gạch màn đặt ngồi trên lớp mè.
– Ngói mũi hài hay còn gọi là ngói ta hay ngói vẩy rồng cũng được làm bằng đất nung, là phần ngói lợp trực tiếp trên mái mà ta nhìn thấy giúp chống thấm dột và chống nóng, được lợp trên lớp gạch màn.

Cấu kiện của một công trình nhà thờ họ

3. Hoa văn trang trí, chạm khắc.

Trong thức kiến trúc cổ Việt Nam chạm trổ, hoa văn trang trí là phần rất quan trọng, nó thể hiện tinh thần, nét đặc trưng của từng loại công trình, nét văn hóa của từng vùng miền. Kiến trúc dân gian Việt Nam thường để mộc màu gỗ hay quét sơn ta bảo vệ có màu nâu, thích chạm trổ những hình thù long, ly, quy, phượng hay hoa văn tùng, cúc, trúc, mai, vân mây, hoa sen…

>> Các cấu kiện chuẩn sử dụng trong nhà thờ họ mời các bạn xem chi tiết tại đây: https://vietnamarch.com.vn/100-mau-hoa-van-cau-kien-trang-tri-cho-nha-tho-ho-dinh-chua-duc-khuon-be-tong/

4. Thước tầm.

Thước tầm là một loại thước được sử dụng phổ biến trong thức kiến trúc cổ Việt Nam, sử dụng một thanh thước bằng tre được đánh dấu mực để ghi lại các kích thước chủ yếu của vì kèo và của bộ khung nhà. Dựa trên kích thước này để sau gia chủ có thể sửa chữa thay thế các bộ phận hoặc làm lại nhà, thước tầm được cất giữ bằng cách gác trên vị trí cao dưới mái nhà. Các kích thước để làm lên một công trình nhà thờ họ, từ đường, chùa, đình, đèn, miếu, lăng mộ … đều dựa trên một tiêu chuẩn là “thước tầm” – một cây thước được tính toán và nghiên cứu theo phong thủy đặc biệt phù hợp theo kích thước cơ thể gia chủ. Sử dụng thước tầm trong đo đạc kích thước xây dựng mang lại tỉ lệ đẹp nhất, cân xứng nhất của ngôi nhà với gia chủ. 

Thước tầm trong kiến trúc truyền thống

Để đáp ứng nhu cầu tra cứu thước lỗ ban, Vietnamarch đã tổng hợp, biên soạn ra công cụ thước lỗ ban phiên bản offline tặng độc giả hoàn toàn miễn phí. Bạn có thể tra cứu dễ dàng mọi lúc mọi nơi. Sản phẩm được chúng tôi biên soạn theo module gốc chính xác 100% và có đầy đủ cả bả thước trong một.

5. Thước lỗ ban.

Ngoài thước tầm ra, kích thước nhà thờ họ còn được tính dựa theo thước Lỗ Ban. Các kích thước cần chú ý khi thiết kế nhà thờ họ, từ đường, đình, chùa gồm:

Kích thước lòng nhà: tính từ mép trong của tường trước đến tường hậu

Kích thước ngang nhà: tính từ mép trong của 2 tường hồi.

Kích thước phủ bì: tính từ mép ngoài của 2 tường hồi.

Kích thước cửa: tính theo mép trong của 2 khuôn đứng, mép dưới khuôn đến mép trên bậu cửa.

Kích thước gian: tính theo khoảng cách tim các kèo.

Kiến trúc truyền thống Vietnamarch.